Ота-оналик ҳуқуқидан маҳрум қилиш ва унинг ҳуқуқий асослари.
Ўзбекистонда азалдан оила муқаддас ҳисобланадивауниватаничидагикичкинаватангақиёсланади. Биламизки, оиладаота-онанингўрниўзигахосхусусиятгаэгадиквабеқиёсдир. Ўзбекхалқи болажон халқ бўлиб, ота-оналарўзфарзандларинируҳий, маънавийҳамда ахлоқий жиҳатдан камол топишидаўзхиссалариниқўшадилар.
Шу ўринда, Ўзбекистон Республикаси Конститутциясида ота-оналар ўз фарзандларини вояга етгунларига қадар боқиш ва тарбиялашга мажбурдирлар деб кўрсатиб ўтилган.
Бироқ, гуручкурмаксизбўлмаганидек,айримота-оналарўзфарзандларинингтаълим-тарбиясивакелажагиучунбефарқлигини кўрамиз.
Хусусан, ота-оналик мажбуриятларини бажаришдан бўйин товлашлик деганда — ота-оналик бурчларини узлуксиз равишда бажармаслик, ўз болаларига қандай бўлмасинғамхўрлик қилмасликтушунилади.Болаларнингёшларигақараб ота (она)нингҳар бир аниқ ҳолатдаги ҳаракати (ҳаракатсизлиги)болаучунуниҳалокатга олиб келади.
Шу каби, ота-оналик ҳуқуқини суиистеъмол қилиш деганда — бу ҳуқуқлардан болаларнингманфаатларигазидравишдафойдаланишни,масалан,ўқишига, жамоаттопшириқларини бажаришигатўсқинлик қилишни, тиланчиликка ундашни,униспиртлиичимликларванаркотикмоддаларистеъмолқилишга ўргатиш, жиноят қилишда, жиноий йўлбиландаромадтопишдавоягаетмаганнижалбқилишни тушунмоқ керак.
Ота-оналарнинг фарзандлари учун ғамхурлик қилмаслик,ота-оналикмажбуриятинибажармасликқонунчиликка асосан ота-оналикҳуқуқидан махрум қилишга сабаб бўлади.
Жумладан, Ўзбекистон Республикаси Оила кодексининг 79-моддасига асосан ота-она (улардан бири) қуйидаги ҳолларда:
-ота-оналик мажбуриятларини бажаришдан бош тортса, шу жумладан алимент тўлашдан бўйин товласа;
-узрсиз сабабларга кўра ўз боласини туғруқхонаёки бошқа даволаш муассасасидан, тарбия, аҳолини ижтимоий ҳимоялашмуассасаси ва шунгаўхшаш бошқа муассасалардан олишданбош тортса;
-ота-оналик ҳуқуқини суиистеъмол қилса,болаларга нисбатан шафқатсиз муомалада бўлса, жумладан жисмоний куч ишлатса ёки руҳий таъсиркўрсатса;
-муттасил ичкиликбозлик ёки гиёхвандликка мубтало бўлган бўлса;
ўз болаларининг ҳаёти ёкисоғлиғига ёхуд эри(хотини)нингҳаёти ёки соғлиғига қаршиқасддан жиноят содирқилган бўлса, ота-оналикҳуқуқидан маҳрумқилиниши мумкин.
Шунингдек, мазкур кодекснинг 80-моддасига асосан ота-оналик ҳуқуқидан маҳрум қилиш суд тартибидаамалгаоширилиши, ота-оналик ҳуқуқидан маҳрум қилиш тўғрисидаги ишлар ота(она)нинг(уларнингўрнинибосувчишахсларнинг),прокурорнинг,шунингдеквоягаетмаганболаларнингҳуқуқларини ҳимояқилиш мажбурияти юклатилганорганёкимуассасаларнинг(васийликваҳомийлик органи, вояга етмаганлар ишлари бўйича идоралараро комиссиялар, етим болалар ва ота-она қарамоғиданмаҳрум бўлганболалармуассасалариҳамда бошқа муассасаларнинг) даъвосига биноанкўрилиши,ота-оналикҳуқуқидан маҳрум қилиштўғрисидаги ишларпрокурорҳамда васийлик ва ҳомийлик органи иштирокидакўрибчиқилиши, судота-оналикҳуқуқидан маҳрум қилиштўғрисидаги ишларникўрибчиқишда боланингтаъминотиучунота-оналикҳуқуқидан маҳрум қилинганота-онадан(уларнингбиридан)алиментундиришмасаласиниҳал қилади.
Суд ота-оналик ҳуқуқиданмаҳрум қилиш ҳақидаги суднингҳал қилувқарори қонунийкучгакирганданкейинучкуничидаушбуқарорнинг кўчирмасини боланингтуғилганлиги давлаттомониданрўйхатгаолинганфуқаролик ҳолати далолатномаларини қайд этиш органигаюборишишарт.
Туман адлия бўлими
етакчи маслаҳатчиси С.Қаюмов